WISŁA W LICZBACH

Rzeka Wisła, nazywana królową polskich rzek, jest najdłuższą rzeką w Polsce i jednocześnie jedną z najważniejszych arterii wodnych Europy Środkowej. Jej historia sięga czasów plejstocenu, kiedy to formowały się główne doliny rzeczne w wyniku działań lodowca i wód roztopowych. Obecny bieg Wisły ukształtował się po ostatnim zlodowaceniu bałtyckim (ok. 12 tysięcy lat temu), kiedy to lądolód ustąpił, pozostawiając teren sprzyjający powstaniu rozległych dolin rzecznych i mokradeł.

Wisła wyłoniła się jako główna oś hydrograficzna ziem polskich, łącząc Karpaty z Morzem Bałtyckim i przecinając kraj niemal na pół. Od wieków rzeka pełniła funkcję naturalnej granicy, szlaku handlowego i kulturowego oraz życiodajnego źródła wody i żyznych osadów.

Początek tej niezwykłej rzeki skrywa się wśród świerkowych lasów Beskidu Śląskiego, na zboczach Baraniej Góry (1 220 m n.p.m.). To właśnie tam, na wysokości około 1 107 m n.p.m., w cichej dolinie wypływają dwa krystaliczne potoki: Czarna Wisełka i Biała Wisełka. Ich wody, niosąc górski chłód i siłę, łączą się w Jeziorze Czerniańskim, a dalej – po połączeniu z potokiem Malinka – dają początek rzece Wiśle, która rozpoczyna swą wielką wędrówkę przez serce Polski.

Jej dorzecze – czyli cały obszar, z którego wody spływają do Wisły – obejmuje aż 194 424 km². To prawie 60% terytorium Polski, czyniąc ją rzeką dominującą w naszym krajobrazie hydrologicznym.

Wysokość, na której zaczyna się jej bieg, to około 1 107 metrów nad poziomem morza – tam, gdzie spod kamieni i mchów na zboczach Baraniej Góry wypływają pierwsze krople, które dadzą początek wielkiej rzece.

U ujścia, w okolicach Tczewa, średni przepływ Wisły wynosi około 1 054 m³ na sekundę. To oznacza, że każdej sekundy przez dolny bieg rzeki przepływa objętość wody wystarczająca do napełnienia ponad tysiąca dużych wanien – nieprzerwanie, dzień i noc.

Wisła nie istnieje w oderwaniu – jest częścią ogromnego, rozgałęzionego systemu wodnego, który niczym sieć żył zasila ją z każdej strony. Z lewej i z prawej strony wpływają do niej setki mniejszych i większych cieków wodnych, a wśród nich takie, które same mogłyby stanowić główną rzekę – ze względu na długość, zasięg dorzecza i znaczenie historyczne.

Do Wisły uchodzi ponad 20 dużych dopływów, przy czym przyjęto klasyfikację na dopływy lewobrzeżne i prawobrzeżne. Wiele z nich – jak Bug, Narew czy San – to rzeki o własnej tożsamości i bogatej historii.

Najdłuższym dopływem Wisły jest Bug, który uchodzi w okolicach Modlina. Ma aż 772 kilometry długości, z czego ponad połowa przebiega wzdłuż wschodniej granicy Polski. To rzeka, która łączy kulturowo i geograficznie obszary Polski, Białorusi i Ukrainy.

Drugim co do długości jest San – mający 443 kilometry, wpływa do Wisły nieopodal Sandomierza. San bierze początek w Bieszczadach i przez całe Podkarpacie zbiera wody z południowo-wschodnich stoków Karpat.

Warto wspomnieć także o takich rzekach jak:

• Narew,
• Dunajec,
• Pilica,
• Wieprz,
• Bzura,
• Skawa,
• Raba,
• Nida.

Wszystkie te dopływy sprawiają, że Wisła nie jest tylko samotnym nurtem, ale dynamiczną strukturą, która codziennie zmienia swój charakter – przybiera, rozlewa się, cofa. To dzięki nim Wisła tętni życiem, gromadzi wody opadowe i roztopowe z gór, wyżyn i nizin.

Na swojej trasie Wisła mija około 75 miejscowości, w tym największe miasta Polski: Kraków, Warszawę, Toruń, Włocławek i Gdańsk. Ale mija też dziesiątki mniejszych miejscowości, które zawdzięczają rzece swój rozwój, charakter i tożsamość lokalną.

Obecnie w skład Związku Miast Nadwiślańskich wchodzi 28 miast członkowskich. Są to samorządy, które łączy nie tylko geografia – ale także wspólna troska o dziedzictwo Wisły, promocję regionów nadrzecznych, ochronę środowiska wodnego oraz współpracę kulturalną i turystyczną.

Miasta te reprezentują różne części Polski – od górnego biegu Wisły (np. Połaniec, Sandomierz), przez centrum kraju (Solec Kujawski, Włocławek, Płock), aż po jej ujście do Bałtyku w Gdańsku.

Wisła to nie tylko linia na mapie i nie tylko ciąg hydrologicznych danych – w rzeczywistości jest jedną z najważniejszych przestrzeni przyrodniczych w Polsce. Jej dolina – szeroka, pełna starorzeczy, łęgów i łąk zalewowych – to jeden z ostatnich tak rozległych, naturalnych korytarzy ekologicznych w Europie Środkowej.

Na całej długości Wisły i w jej najbliższym sąsiedztwie znajduje się ponad 55 obszarów chronionych – to liczba, która mówi sama za siebie. Mamy tu do czynienia z systemem przyrody o znaczeniu krajowym i europejskim. Wzdłuż rzeki rozciąga się co najmniej 10 parków krajobrazowych, ponad 20 rezerwatów przyrody oraz liczne obszary Natura 2000, takie jak „Dolina Środkowej Wisły”, „Dolina Dolnej Wisły” czy „Wisła pod Włocławkiem”. Obszary te chronią unikalne siedliska – nadrzeczne lasy łęgowe, piaszczyste wyspy, żwirowiska i mokradła, które są domem dla setek gatunków roślin i zwierząt.

W dolinie Wisły zaobserwowano ponad 200 gatunków ptaków, z czego około 120 gatunków regularnie tu gniazduje. Rybitwa białoczelna, sieweczka rzeczna, zimorodek, bocian czarny, czapla siwa czy majestatyczny bielik to tylko niektóre z gatunków, które wykorzystują nadrzeczne łachy, trzcinowiska i zalewowe łąki jako miejsca życia i rozrodu. W czasie wiosennych i jesiennych migracji dolina rzeki staje się podniebnym szlakiem o znaczeniu europejskim – każdego roku przemierzają go dziesiątki tysięcy ptaków wodno-błotnych.

Równie bogate życie toczy się pod powierzchnią wody. Wisła i jej rozlewiska są siedliskiem ponad 40 gatunków ryb, w tym tak cennych jak sum pospolity, boleń, brzana, piskorz czy koza złotawa. W torfowiskach i wilgotnych zagłębieniach występuje również żółw błotny – jedyny rodzimy gatunek żółwia w Polsce, który znalazł tu swoje bezpieczne schronienie.

Nie wyobrażamy sobie nadrzecznych krajobrazów bez mostów – rozpiętych nad wodą jak znaki nowoczesności, inżynieryjnego kunsztu i cywilizacyjnego postępu. To one sprawiają, że Wisła nie dzieli, lecz łączy.

Obecnie rzekę przecina ponad 100 stałych przepraw, z czego około 80 to mosty drogowe, a 20 – kolejowe. Znajdziemy je zarówno w największych aglomeracjach, jak i mniejszych ośrodkach, w których rzeka nadal wyznacza rytm codziennego życia.

Są wśród nich konstrukcje wyjątkowe – zarówno pod względem rozmiaru, jak i historii. Najdłuższym mostem przez Wisłę jest obiekt na autostradzie A1 w okolicach Grudziądza – ma niemal 2 kilometry długości i rozpiętość głównego przęsła wynoszącą około 400 metrów. Nieco krótszy, ale równie imponujący, jest most pod Kwidzynem, którego długość sięga 1 867 metrów. Z kolei w Płocku, nad szerokim zakolem Wisły, wznosi się Most Solidarności – uznawany za najdłuższy most wantowy w Polsce, z przęsłem głównym o długości 375 metrów.

Są też przeprawy o wyjątkowej wartości historycznej – jak most w Tczewie, którego pierwsze przęsła otwarto już w 1857 roku. Uznawany za najstarszy most na Wiśle, był w swoim czasie jedną z najdłuższych tego typu konstrukcji w Europie. Dziś jest częściowo zdemontowany i czeka na rewitalizację. Podobną wartość ma most im. Piłsudskiego w Toruniu – kratownicowy, stalowy, wzniesiony w latach 30. XX wieku – czy kolejowo-drogowy most w Grudziądzu z roku 1879, ze stylizowanymi wieżami przypominającymi o czasach zaborów.